فعاليت داوطلبانه مقوله يي است که از ساليان دور در کشور ما وجود داشته و افراد زيادي به اين روش در امور مختلف مشارکت داشته اند. از نمونه هاي فعاليت داوطلبانه، مي توان به مشارکت در برپايي هيات هاي مذهبي و همکاري با خيريه هاي سنتي اشاره کرد و معمولاً انگيزه اصلي افراد از مشارکت نيز اجر معنوي و باورهاي مذهبي بوده است. هر چند ممکن است با توجه به تعاريف امروزي نتوان به افرادي که در اجتماعات سنتي فعاليت رايگان و عام المنفعه مي کردند، عنوان داوطلب را اطلاق کرد ولي با توجه به شرايط زمان، ساختار گروه و غيرانتفاعي بودن کار، مي توان فعاليت آنها را داوطلبانه دانست. به ديگر زبان، بسياري از معيارهاي فعاليت در اجتماعات سنتي با معيارهاي امروزي فعاليت داوطلبانه همخواني دارد.
داوطلب و فعاليت داوطلبانه واژه هايي هستند که در بازه جامعه مدني مي گنجند و با آن معنا پيدا مي کنند. جامعه مدني آن حوزه يا فضاي اجتماعي است که در آن افراد و گروه هاي غيرسياسي با يکديگر وارد کنش متقابل مي شوند و زندگي اجتماعي خود را سامان مي دهند. در واقع به جامعه يي که افرادش آزادي عمل دارند تا براي حل مشکلات و پيشبرد امور خود تصميم گيري کنند، جامعه مدني گفته مي شود. مشارکت افراد جامعه نيز با عضويت آنان در نهادها و انجمن هاي سازمان يافته تحقق مي يابد. به وجود آمدن اينگونه نهادهاي مدني، زاييده درک ناتواني و کم تواني فعاليت انفرادي از سوي فعالان تک نفره است. يعني وقتي چند نفر علاقه مند به يک موضوع متوجه اين مي شوند که ديگر نمي توانند به تنهايي کاري را پيش ببرند، سعي در شناسايي افرادي ديگر با طرز فکر مشترک با خود مي کنند و آنجاست که نطفه يک سازمان مدني بسته مي شود. قطعاً اين سازمان نوپا براي ادامه حيات خود نياز به سازماندهي و فعاليت اعضاي خود دارد و چون دليل شکل گيري آن مرتفع ساختن نيازها و مسائل افراد جامعه است، طبيعي است که اعضاي سازمان حاضر به فعاليت بدون منفعت مالي هستند. به افرادي که در جهت رفع نيازها و مسائل و مشکلات جامعه در حوزه هاي مختلف و بدون چشمداشت مالي دست به فعاليت هاي عام المنفعه مي زنند، داوطلب گفته مي شود.
داوطلب به سراغ علايق و عقايد خود مي رود و براي رسيدن به مطلوب خود و جامعه فعاليت مي کند. او قسمتي از وقت آزاد خود را براي فعاليت در اختيار سازمان مدني قرار داده و فارغ از هرگونه اجبار، با آزادي عمل در جهت هدفش گام برمي دارد. شرح وظايفش را خودش تنظيم مي کند و در مديريت سازمان متبوعش مشارکت دارد، سعي مي کند سطح دانسته هاي خود را پيرامون موضوع فعاليتش بالا برده و با يافتن راه هاي ساده تر و ابتکاري سرعت انجام امور را بيشتر کند.
فعاليت داوطلبانه معمولاً از سنين ابتدايي جواني در افراد شروع شده و اوج آن هم در ميانه دهه سوم زندگي و در 22 تا 26 سالگي ديده مي شود. در اين سنين به دليل آنکه افراد هنوز درگير زندگي روزمره و مسووليت هاي آن نشده و همچنين تمايل به کسب تجربيات مختلف دارند به فعاليت داوطلبانه علاقه نشان مي دهند. با بالا رفتن سن افراد و تغيير شرايط زندگي شخصي شان، عموماً شکل فعاليت ها تغيير مي کند. ممکن است عده بسياري فعاليت به عنوان يک داوطلب را کنار بگذارند و عده يي ديگر فقط به عنوان يک حامي در حوزه داوطلبي حضور خود را ادامه دهند. اما افراد اندکي نيز فعاليت داوطلبانه را تا سنين بالاتر دنبال کرده و در مقابل نيز وقت کمتري را به آن اختصاص مي دهند.
پس يکي از ويژگي هاي سازمان مدني ورودي باز آن خواهد بود تا به اين وسيله بتواند هميشه نيروي داوطلب خود را تامين کند. در صورتي که ورودي يک سازمان مدني بسته يا با مشکل روبه رو باشد، مرگ سازمان حتمي است چرا که ديگر جايگزيني براي افراد خارج شده از دايره داوطلبان نيست و نيروهاي سازمان روز به روز کمتر مي شوند.
جدا از مولفه هايي چون سن و شرايط زندگي، سازماندهي و مديريت داوطلبان سازمان نيز از مولفه هاي تعيين کننده در ماندگاري و امتداد فعاليت است. سازماني که قادر به برنامه ريزي صحيح براي داوطلبان خود نباشد نيز به سرنوشت بالا دچار شده و سقوط مي کند.
داوطلب به دليل آنکه سعي در نزديک شدن به هدفش دارد، براي توانمندي خود تلاش مي کند. اين تلاش باعث افزايش مهارت هاي فردي اش شده و در زندگي خصوصي به او در يافتن شغل مناسب و مورد علاقه اش کمک شاياني مي کند تا جايي که بسياري از داوطلبان پس از مدتي، در حوزه فعاليت شان به کار حرفه يي مي پردازند.
دايره فعاليت داوطلبانه نيز بسيار گسترده است. حوزه هاي مختلفي از جمله مبارزه با فقر، مبارزه با اعتياد، محيط زيست، حمايت از بيماري هاي خاص، توانمندسازي جوامع در موضوعات مختلف و... داوطلبان مخصوص به خود را دارد.
با توجه به اينکه يکي از خصوصيات کشورهاي پيشرفته داشتن دولت هاي کوچک و سازمان هاي مدني توانمند و گسترده است، امروزه توسعه اجتماعي و پيشرفت جوامع، مستلزم توجه ويژه به سازمان هاي غيردولتي و فعاليت هاي داوطلبانه است چرا که دولت هاي بزرگ، وقت و انرژي لازم براي رسيدگي به امور کشور را ندارند و بايد براي تحقق عدالت اجتماعي، خود مردم از طريق تشکل هاي مدني در جريان تصميم گيري و اجراي امور مشارکت داشته باشند.
حميدرضا ميرزاده - روزنامه اعتماد - شماره 1706
